1 ـ هدف
هدف از ارائه این دستورالعمل بیان و چگونگی روشهائی است که مناسب نمونه گیری روزمره از آب جهت آزمونهای تجزیه شیمیائی , فیزیکی و میکروبیولوژی میباشد .
2 ـ دامنه کاربرد
2 ـ 1 ـ کاربرد این روشها فقط در مقیاس عمومی و برای آزمونهای روزمره کنترلی در جهت شناخت تغییرات ویژگیها آب در رسیدن به حدود بحرانی مناسب بوده و در موارد داوری و یا مورد خاص که به دقت عمل بیشتری احتیاج دارد باید از استاندارد روش نمونه گیری آب ( استاندارد شماره 2347 ایران ) استفاده شود .
2 ـ 2 ـ با حذف سترون کردن ظروف نمونه گیری روشهای نمونه گیری این استاندارد در مورد آزمونهای شیمیائی و فیزیکی نیز بکار میرود .
3 ـ نکات عمومی
3 ـ 1 ـ هدف از نمونه گیری بدست آوردن قسمت کوچکی از آب است که نمایانگر خصوصیات واقعی منبع اصلی باشد و عوامل مهم آن عبارتند از :
نقاط نمونه گیری , زمان و تناوب نمونه گیری حفظ ترکیبات نمونه تا لحظه آزمون
3 ـ 2 ـ در هر روش نمونه گیری قواعد زیر باید بکار رود .
الف ـ نمونه ها باید نمایانگر وضعیت موجود در نقطه نمونه گیری باشد .
ب ـ حجم نمونه باید در حدی باشد که تکرار آزمون به تعداد مورد نظر میسر گردد .
ج ـ نمونه ها باید طبق روشی جمعآوری بستهبندی و حمل و نقل شود که پیشبینی و مراقبتهای لازم جهت عدم تغییر در ترکیبات و خصوصیات ویژه آن تا مرحله اجرای آزمایش صورت پذیرد .
3 ـ 3 ـ نمونه ها را باید بطور معمول بدون جداکردن ذرات معلق برداشت و درصورتیکه آب موجود در منبع اصلی دارای مواد کلوئیدی و یا مواد معلق بهم پیوسته باشد . باید نمونه ها بطور نسبی نمایانگر این مواد نیز باشد .
4 ـ ظروف حمل نمونه
این ظروف باید از نوع پلاستیک خشک ( پلیاتیلن ) و یا شیشهای باشد که بدلیل نشکن بودن ظروف پلیاتیلن معمولا به نوع شیشهای برتری دارد . ولی در مورد نمونه هائی که دارای ترکیباتی مانند فسفر است در غلظتهای بالا باید از نوع شیشهای استفاده نمود . ( نوع ظرف زمان نگهداری و شرایط آن در جدول شماره یک جهت هر آزمون بیان شده است .)
4 ـ 1 ـ ظروف پلیاتیلن را در محلول 5 درصد ید در محلول 8 درصد یدور پتاسیم بمدت یک هفته قرار دهید تا بصورت غیر فعال درآید .
4 ـ 2 ـ ظروف شیشهای را نیز بمدت 8 روز در محلول %5 درصد اسید فلوئوریک قرار دهید .
4 ـ 3 ـ در جمع آوری نمونه برای آزمونهای باکتریولوژی لازم است ظروف حمل نمونه در ابتدا سترون شده و سپس بکار رود . و اینگونه نمونه ها باید بفوریت مورد آزمون قرار گیرد و در غیر اینصورت با قرار دادن نمونه ها در محل تاریک و درون یخ مسائلی مانند تکثیر و یا ازمیان رفتن خصوصیات میکروبیولوژی تا حدود 24 ساعت پس از جمعآوری بحداقل میرسد .
ولی در هر صورت اولویت دارد تا شش ساعت اولیه آزمایش گردد .
4 ـ 4 ـ در هنگام نمونه گیری از آبهای کلردار باید چند قطره از محلول ده درصد تیوسولفات نیز به ظرف نمونه گیری اضافه نمود .
5 ـ روشهای نمونه گیری
5 ـ 1 ـ روش نمونه گیری از آبهای زیر زمینی
5 ـ 1 ـ 1 ـ وسائل مورد نیاز
الف : بطری دهان گشاد شیشهای و یا پلاستیکی ساخته شده از مواد غیر سمی به حجم 200 تا 500 میلیلیتر که قبلا استریل شده و درپوش آن از نوع پیچی و یا توپی بوده و این درپوش نیز بوسیله ورقه آلومینیومی و یا کاغذی ضخیم استریل پوشیده شده و بوسیله کش و یا نخ محکم میشود .
ب : یخدان
5 ـ 1 ـ 2 ـ نمونه گیری از شیر و یا پمپ آب
الف : بمنظور بدست آوردن یک نمونه نمایانگر خصوصیات اصلی منبع آب از شیر و یا پمپ , جریان آب را بمدت یک تا دو دقیقه برقرار کنید . ( لازمست در ابتدا بوسیله شعله گاز و یا چراغ الکلی محل خروج آب را حرارت داد )
ب : کاغذی محافظ و سرپوش بطری نمونه گیری را بطور یکجا با گرفتن کاغذ محافظ از روی بطری بردارید .
ج : بطری را تا حدود 3 الی 4 سانتیمتری لبه آن از آب پر کنید .
د : سرپوش و کاغذ را بجای خود گذاشته و پس از محکم کردن بطری را درون یخدان قرار دهید .
5 ـ 1 ـ 3 ـ نمونه گیری از چشمه : مطابق روش فوق رفتار کرده و دهانه بطری را در زیر آب چشمه در محلی که آب آن بپائین ریخته میشود بدقت طوری بگیرد که مشابه برداشتن آب از شیر باشد .
5 ـ 1 ـ 4 ـ نمونه گیری از چاههای سرباز کمعمق :
الف : هنگام نمونه گیری از چاه و یا یک منبع سرباز کمعمق , در پوش بطری را طبق روش بیان شده قبلی برداشته و بطری را واژگونه طوری در آب فرو برید که در عمق 25 تا 40 سانتیمتری سطح آب قرار گیرد .
ب : بطری را بآرامی طوری کج کنید که دهانه و گردن آن بسمت بالا قرار گیرد و در حین پرشدن از آب آنرا در جهت مخالف خود را بطور افقی حرکت دهید .
ج : چنانکه آب دارای جریان باشد , دهانه بطری را متستقیمأ در مقابل آب قرار دهید .
د : بطری را از آب خارج کرده و مقداری از آب آنرا خالی نمائید بطوریکه سطح آب به 3 الی 4 سانتیمتری لبه برسد .
ه : بطری نمونه را درون یخدان قرار دهید .
5 ـ 2 ـ روش نمونه گیری از رودخانه , استخر , مرداب و پلاژ : جمعآوری نمونه معمولا از کنار منبع آب و یا از روی پل و یا کمک قایقهای کوچک انجام میگیرد و بدلیل فاصله بین منبع آب و نمونهگیر معمولا از وسایل مخصوص باید استفاده شود .
5 ـ 2 ـ 1 ـ وسایل مورد نیاز :
الف : بطری دهان گشاد شیشهای و یا پلاستیکی با ویژگیهای بیان شده در بند (5 ـ 1 ـ 1 ـ الف .)
ب : وسیله نمونه گیری 1
ج : یخدان :
5 ـ 2 ـ 2 ـ جمعآوری نمونه :
الف : چنانکه نمونه ها به کمک قایق جمعآوری میشود , آنرا جدا از جریان آب ایجاد شده در کنار قایق بردارید .
ب : پوشش محافظ و درپوش بطری را یکجا برداشته و با دقت بر روی سطح محکمی قرار دهید .
ج : بطری نمونه گیری را در داخل وسیله نمونهبرداری بطور واژگون در حالی که دهانه آن رو به پائین است بگذارید .
د : وسیله نمونه گیری را عمود بر سطح آب نگاهداشته و بسرعت در عمق مورد نظر فرو برید ( نیم متر , یک متر و یا 1/5 متر ) سپس با کشیدن دسته وسیله نمونه گیری بطری را معکوس و نمونه را جمعآوری کنید .
ه : وسیله نمونه گیری را از آب خارج و بطری را از درون آن برداشته و مقداری از آب آنرا خالی کنید تا سطح آب درون بطری به 3 الی 4سانتیمتری لبه برسد .
و : درپوش و پوشش محافظ را بجای خود گذارده و پس از محکم کردن برچسب بزنید .
ز : بطری نمونه را در یخدان قرار دهید .
نمونه گیری از آبهای عمیق و دریاچه .
روش مشروحه در زیر مقدار 800 میلیلیتر نمونه را با تفاوتهای 5متری و یا کمتر از عمق مورد نظر جمعآوری مینماید که در این روش از یک قایق نسبتأ بزرگ بعنوان پایگاه نمونه گیری و کابل فلزی با طول کافی و یک جرثقیل برای انتقال نمونه استفاده میشود .
وسایل مورد نیاز :
الف : قایق مجهز به جرثقیل دستی و یا موتوری که طول کابل را به متر مشخص نماید ( یا کابل نشاندار باشد ) و کابل سیمی با قطر 0/25سانتیمتر به بالا بسته به طول کابل که در انتهای آن یک وزنه 25 تا 50کیلوگرمی آویزان است .
ب : حبابهای استریلیزه شده و شمارهدار به حجم یک لیتر
ج : نگهدارنده بطری
د : پمپ خلاء
ه : گیره لوله لاستیکی غیر فنری
و: یخدان
جمعآوری نمونه :
الف : لنگر قایق را بیاندازید :
ب : نمونه گیری باید در محلی انجام پذیرد که آب آن قسمت بوسیله حرکت قایق مفشوش نگردیده است .
ج : با بکار انداختن پمپ خلاء از طریق لوله لاستیکی پمپ انتهائی , حباب نمونه گیری را تا حد امکان تخلیه کرده و سپس لوله لاستیکی را توسط گیره مسدود نمایند .
د : حباب نمونه گیری را در نگهدارنده آن قرار داده و وزنههای کنترل کننده سربی و یا برنجی را وصل نمایند .
ه : حباب را به کابل متصل کرده و از کناره قایق به عمق موردنظر بفرستید .
و : پس از طی زمان پنج دقیقه جهت تثبیت شرایط معمول در محل نمونه گیری وزنه کنترلی را رها نمائید تا با برخورد به ماشه وزنههای کنترل کننده حباب , باعث رهائی آن و در نتیجه چرخیدن و شکستن لوله شیشهای ته بسته شده و لوله جمعآوری در فاصله 25 تا 35 سانتیمتری کابل شروع به جمعآوری نمونه نمایند .
ز : کابل را بسته به عمق مورد نمونه گیری پس از گذشت زمان پنج تا ده دقیقه جمعآوری کنید .
ح : حباب نمونه گیری را از نگهدارنده جدا کرده و با گیره , لوله لاستیکی جمعآوری کننده نمونه را ببندید .
ط : شماره حباب و عمق نمونهبرداری را ثبت کرده و حباب را در صندوق یخ قرار دهید .
یادآوری : روشهای نمونه گیری دیگری نیز وجود دارند که این عمل را در عمق موردنظر انجام میدهند ولی نکته مشترک آنها باز شدن دریچه حباب و یا بطری نمونه گیری بروشهای مختلف پس از رسیدن به عمق لازم میباشد که بدین طریق تنها آب در آن نقطه جمعآوری میشود .
6 ـ برچسب گذاری
پس از جمعآوری نمونه بر روی بطری باید بشرح زیر برچسبگذاری شود :
6 ـ 1 ـ نام و نام خانوادگی نمونهگیر :
6 ـ 2 ـ محل نمونه گیری ( باجزئیات در حدی که با در دست داشتن این مشخصات فرد دیگری نیز بتواند از همان نقطه نمونه گیری نماید .
6 ـ 3 ـ درجه حرارت آب در نقطه نمونه گیری :
6 ـ 4 ـ زمان نمونه گیری ( ساعت , روز , ماه و سال )
6 ـ 5 ـ موادی که برای نگهداری خصوصیات نمونه تا زمان آزمون به آن اضافه شده است .
دفتر کرج: چهارراه طالقانی- طالقانی جنوبی جنب سینما سپنتا پلاک 5 طبقه دوم .
تلفن: 32719530 (026) همراه: 09124637566 کدپستی: 3133946114 فکس: 32776169(026)