استاندارد روش روزمره نمونه گیری آب

 1 ـ هدف

 هدف از ارائه این دستورالعمل بیان و چگونگی روشهائی است که مناسب نمونه‏ گیری روزمره از آب جهت آزمونهای تجزیه شیمیائی , فیزیکی و میکروبیولوژی می‏باشد .

 2 ـ دامنه‏ کاربرد

 2 ـ 1 ـ کاربرد این روشها فقط در مقیاس عمومی و برای آزمونهای روزمره کنترلی در جهت شناخت تغییرات ویژگیها آب در رسیدن به حدود بحرانی مناسب بوده و در موارد داوری و یا مورد خاص که به دقت عمل بیشتری احتیاج دارد باید از استاندارد روش نمونه‏ گیری آب ( استاندارد شماره 2347 ایران ) استفاده شود .

 2 ـ 2 ـ با حذف سترون کردن ظروف نمونه‏ گیری روشهای نمونه‏ گیری این استاندارد در مورد آزمونهای شیمیائی و فیزیکی نیز بکار می‏رود .

 3 ـ نکات عمومی

 3 ـ 1 ـ هدف از نمونه‏ گیری بدست آوردن قسمت کوچکی از آب است که نمایانگر خصوصیات واقعی منبع اصلی باشد و عوامل مهم آن عبارتند از :

 نقاط نمونه ‏گیری , زمان و تناوب نمونه‏ گیری حفظ ترکیبات نمونه تا لحظه آزمون

 3 ـ 2 ـ در هر روش نمونه‏ گیری قواعد زیر باید بکار رود .

 الف ـ نمونه ‏ها باید نمایانگر وضعیت موجود در نقطه نمونه‏ گیری باشد .

 ب ـ حجم نمونه باید در حدی باشد که تکرار آزمون به تعداد مورد نظر میسر گردد .

 ج ـ نمونه ‏ها باید طبق روشی جمع‏آوری بسته‏بندی و حمل و نقل شود که پیش‏بینی و مراقبت‏های لازم جهت عدم تغییر در ترکیبات و خصوصیات ویژه آن تا مرحله اجرای آزمایش صورت پذیرد .

 3 ـ 3 ـ نمونه ‏ها را باید بطور معمول بدون جداکردن ذرات معلق برداشت و درصورتیکه آب موجود در منبع اصلی دارای مواد کلوئیدی و یا مواد معلق بهم پیوسته باشد . باید نمونه ‏ها بطور نسبی نمایانگر این مواد نیز باشد .

 4 ـ ظروف حمل نمونه

 این ظروف باید از نوع پلاستیک خشک ( پلی‏اتیلن ) و یا شیشه‏ای باشد که بدلیل نشکن بودن ظروف پلی‏اتیلن معمولا به نوع شیشه‏ای برتری دارد . ولی در مورد نمونه ‏هائی که دارای ترکیباتی مانند فسفر است در غلظت‏های بالا باید از نوع شیشه‏ای استفاده نمود . ( نوع ظرف زمان نگهداری و شرایط آن در جدول شماره یک جهت هر آزمون بیان شده است .)

 4 ـ 1 ـ ظروف پلی‏اتیلن را در محلول 5 درصد ید در محلول 8 درصد یدور پتاسیم بمدت یک هفته قرار دهید تا بصورت غیر فعال درآید .

 4 ـ 2 ـ ظروف شیشه‏ای را نیز بمدت 8 روز در محلول %5 درصد اسید فلوئوریک قرار دهید .

 4 ـ 3 ـ در جمع ‏آوری نمونه برای آزمون‏های باکتریولوژی لازم است ظروف حمل نمونه در ابتدا سترون شده و سپس بکار رود . و اینگونه نمونه ‏ها باید بفوریت مورد آزمون قرار گیرد و در غیر اینصورت با قرار دادن نمونه ‏ها در محل تاریک و درون یخ مسائلی مانند تکثیر و یا ازمیان رفتن خصوصیات میکروبیولوژی تا حدود 24 ساعت پس از جمع‏آوری بحداقل می‏رسد .

 ولی در هر صورت اولویت دارد تا شش ساعت اولیه آزمایش گردد .

 4 ـ 4 ـ در هنگام نمونه‏ گیری از آبهای کلردار باید چند قطره از محلول ده درصد تیوسولفات نیز به ظرف نمونه‏ گیری اضافه نمود .

 5 ـ روشهای نمونه‏ گیری

 5 ـ 1 ـ روش نمونه‏ گیری از آبهای زیر زمینی

 5 ـ 1 ـ 1 ـ وسائل مورد نیاز

 الف : بطری دهان گشاد شیشه‏ای و یا پلاستیکی ساخته شده از مواد غیر سمی به حجم 200 تا 500 میلی‏لیتر که قبلا استریل شده و درپوش آن از نوع پیچی و یا توپی بوده و این درپوش نیز بوسیله ورقه آلومینیومی و یا کاغذی ضخیم استریل پوشیده شده  و بوسیله کش و یا نخ محکم می‏شود .

 ب : یخدان

 5 ـ 1 ـ 2 ـ نمونه‏ گیری از شیر و یا پمپ آب

 الف : بمنظور بدست آوردن یک نمونه نمایانگر خصوصیات اصلی منبع آب از شیر و یا پمپ , جریان آب را بمدت یک تا دو دقیقه برقرار کنید . ( لازمست در ابتدا بوسیله شعله گاز و یا چراغ الکلی محل خروج آب را حرارت داد )

 ب : کاغذی محافظ و سرپوش بطری نمونه‏ گیری را بطور یکجا با گرفتن کاغذ محافظ از روی بطری بردارید .

 ج : بطری را تا حدود 3 الی 4 سانتیمتری لبه آن از آب پر کنید .

 د : سرپوش و کاغذ را بجای خود گذاشته و پس از محکم کردن بطری را درون یخدان قرار دهید .

 5 ـ 1 ـ 3 ـ نمونه‏ گیری از چشمه : مطابق روش فوق رفتار کرده و دهانه بطری را در زیر آب چشمه در محلی که آب آن بپائین ریخته می‏شود بدقت طوری بگیرد که مشابه برداشتن آب از شیر باشد .

 5 ـ 1 ـ 4 ـ نمونه‏ گیری از چاههای سرباز کم‏عمق :

 الف : هنگام نمونه‏ گیری از چاه و یا یک منبع سرباز کم‏عمق , در پوش بطری را طبق روش بیان شده قبلی برداشته و بطری را واژگونه طوری در آب فرو برید که در عمق 25 تا 40 سانتیمتری سطح آب قرار گیرد .

 ب : بطری را بآرامی طوری کج کنید که دهانه و گردن آن بسمت بالا قرار گیرد و در حین پرشدن از آب آنرا در جهت مخالف خود را بطور افقی حرکت دهید .

 ج : چنانکه آب دارای جریان باشد , دهانه بطری را متستقیمأ در مقابل آب قرار دهید .

 د : بطری را از آب خارج کرده و مقداری از آب آنرا خالی  نمائید بطوریکه سطح آب به 3 الی 4 سانتیمتری لبه برسد .

 ه : بطری نمونه را درون یخدان قرار دهید .

 5 ـ 2 ـ روش نمونه‏ گیری از رودخانه , استخر , مرداب و پلاژ : جمع‏آوری نمونه معمولا از کنار منبع آب و یا از روی پل و یا کمک قایق‏های کوچک انجام می‏گیرد و بدلیل فاصله بین منبع آب و نمونه‏گیر معمولا از وسایل مخصوص باید استفاده شود .

 5 ـ 2 ـ 1 ـ وسایل مورد نیاز :

 الف : بطری دهان گشاد شیشه‏ای و یا پلاستیکی با ویژگیهای بیان شده در بند (5 ـ 1 ـ 1 ـ الف .)

 ب : وسیله نمونه‏ گیری ¹

 ج : یخدان :

 5 ـ 2 ـ 2 ـ جمع‏آوری نمونه :

 الف : چنانکه نمونه ‏ها به کمک قایق جمع‏آوری می‏شود , آنرا جدا از جریان آب ایجاد شده در کنار قایق بردارید .

 ب : پوشش محافظ و درپوش بطری را یکجا برداشته و با دقت بر روی سطح محکمی قرار دهید .

 ج : بطری نمونه‏ گیری را در داخل وسیله نمونه‏برداری بطور واژگون در حالی که دهانه آن رو به پائین است بگذارید .

 د : وسیله نمونه‏ گیری را عمود بر سطح آب نگاهداشته و بسرعت در عمق مورد نظر فرو برید ( نیم متر , یک متر و یا 1/5 متر ) سپس با کشیدن دسته وسیله نمونه‏ گیری بطری را معکوس و نمونه را جمع‏آوری کنید .

 ه : وسیله نمونه‏ گیری را از آب خارج و بطری را از درون آن برداشته و مقداری از آب آنرا خالی کنید تا سطح آب درون بطری به 3 الی 4سانتیمتری لبه برسد .

 و : درپوش و پوشش محافظ را بجای خود گذارده و پس از محکم کردن برچسب بزنید .

 ز : بطری نمونه را در یخدان قرار دهید .

 نمونه‏ گیری از آبهای عمیق و دریاچه .

 روش مشروحه در زیر مقدار 800 میلی‏لیتر نمونه را با تفاوتهای 5متری و یا کمتر از عمق مورد نظر جمع‏آوری می‏نماید که در این روش از یک قایق نسبتأ بزرگ بعنوان پایگاه نمونه‏ گیری و کابل فلزی با طول کافی و یک جرثقیل برای انتقال نمونه استفاده می‏شود .

 وسایل مورد نیاز :

 الف : قایق مجهز به جرثقیل دستی و یا موتوری که طول کابل را به متر مشخص نماید ( یا کابل نشان‏دار باشد ) و کابل سیمی با قطر 0/25سانتیمتر به بالا بسته به طول کابل که در انتهای آن یک وزنه 25 تا 50کیلوگرمی آویزان است .

 ب : حبابهای استریلیزه شده و شماره‏دار به حجم یک لیتر

 ج : نگهدارنده بطری

 د : پمپ خلاء

 ه : گیره لوله لاستیکی غیر فنری

و: یخدان

 جمع‏آوری نمونه :

 الف : لنگر قایق را بیاندازید :

 ب : نمونه‏ گیری باید در محلی انجام پذیرد که آب آن قسمت بوسیله حرکت قایق مفشوش نگردیده است .

 ج : با بکار انداختن پمپ خلاء از طریق لوله لاستیکی پمپ انتهائی , حباب نمونه‏ گیری را تا حد امکان تخلیه کرده و سپس لوله لاستیکی را توسط گیره مسدود نمایند .

 د : حباب نمونه‏ گیری را در نگهدارنده آن قرار داده و وزنه‏های کنترل کننده سربی و یا برنجی را وصل نمایند .

 ه : حباب را به کابل متصل کرده و از کناره قایق به عمق موردنظر بفرستید .

 و : پس از طی زمان پنج دقیقه جهت تثبیت شرایط معمول در محل نمونه‏ گیری وزنه کنترلی را رها نمائید تا با برخورد به ماشه وزنه‏های کنترل کننده حباب , باعث رهائی آن و در نتیجه چرخیدن و شکستن لوله شیشه‏ای ته بسته شده و لوله جمع‏آوری در فاصله 25 تا 35 سانتیمتری کابل شروع به جمع‏آوری نمونه نمایند .

 ز : کابل را بسته به عمق مورد نمونه‏ گیری پس از گذشت زمان پنج تا ده دقیقه جمع‏آوری کنید .

 ح : حباب نمونه‏ گیری را از نگهدارنده جدا کرده و با گیره , لوله لاستیکی جمع‏آوری کننده نمونه را ببندید .

 ط : شماره حباب و عمق نمونه‏برداری را ثبت کرده و حباب را در صندوق یخ قرار دهید .

 یادآوری : روشهای نمونه‏ گیری دیگری نیز وجود دارند که این عمل را در عمق موردنظر انجام می‏دهند ولی نکته مشترک آنها باز شدن دریچه حباب و یا بطری نمونه‏ گیری بروشهای مختلف پس از رسیدن به عمق لازم می‏باشد که بدین طریق تنها آب در آن نقطه جمع‏آوری می‏شود .

 6 ـ برچسب‏ گذاری

 پس از جمع‏آوری نمونه بر روی بطری باید بشرح زیر برچسب‏گذاری شود :

 6 ـ 1 ـ نام و نام خانوادگی نمونه‏گیر :

 6 ـ 2 ـ محل نمونه‏ گیری ( باجزئیات در حدی که با در دست داشتن این مشخصات فرد دیگری نیز بتواند از همان نقطه نمونه‏ گیری نماید .

 6 ـ 3 ـ درجه حرارت آب در نقطه نمونه‏ گیری :

 6 ـ 4 ـ زمان نمونه‏ گیری ( ساعت , روز , ماه و سال )

 6 ـ 5 ـ موادی که برای نگهداری خصوصیات نمونه تا زمان آزمون به آن اضافه شده است .